
ได้กล่าวมาแล้วข้างต้นว่าแม้ภาพลักษณ์จะเป็นภาพโดยรวมของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง หรือของบุคล แต่ปัจจัยหรือองค์ประกอบที่ประกอบกันเป็นภาพลักษณ์ของสิ่งนั้น หรือคนนั้นมาจากคุณลักษณะ หรือพฤติกรรมด้านต่างๆ ของเจ้าของภาพลักษณ์นั้น Sergiovani และ Starratt (1993 : 3-21) ได้นำเสนอแนวคิดเกี่ยวกับภาพลักษณ์การนิเทศไว้พอสรุปได้ว่าภาพลักษณ์การนิเทศ ซึ่งเกิดจากพฤติกรรมการนิเทศของผู้นิเทศว่าผู้เทศจะรับรู้สถานการณ์ที่จะนิเทศอย่างไร เลือกใช้แนวทางใดในการนิเทศ และปฏิบัติการนิเทศแบบไหนอย่างไร จะยึดแนวทางการนิเทศแบบวิทยาศาสตร์ หรือแบบมนุษย์นิยม [1]หรือ วิทยาศาสตร์สมัยใหม่ หรือ แบบพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ และนักวิชาการทั้งสองท่านกล่าวต่อไปว่าโดยทั่วไปแล้วฐานอำนาจในการนิเทศมาจาก 5 แหล่งต่อไปนี้ (Sergiovani และ Starratt Z1993 : 22-23)
1. อำนาจทางการ (Bureaucratic Authority) เป็นอำนาจตามระเบียบกฎหมาย ระเบียบการ ข้อกำหนด ข้อบังคับ และแนวปฏิบัติที่กำหนดไว้อย่างเป็นทางการ
2. อำนาจเฉพาะตน (Personal Authority) เป็นอำนาจที่เกิดจาความสามารถส่วนบุคคล และความสัมพันธ์ระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศ ทักษะการวิเทศ และเทคโนโลยีที่ใช้ในการนิเทศ
3. อำนาจเทคนิควิธีและหลักเหตุผล (Technical-rational Authority) เกิดจากการนำใช้ผลการศึกษาค้นคว้า วิจัย ซึ่งถ้าผู้นิเทศยึดหลักนี้ในการนิเทศก็จะเน้นการใช้หลักวิชาการเป็นแนวในการทำงานร่วมกันระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ
4. อำนาจความเป็นวิชาชีพ (Professional Authority) เกิดจากประสบการณ์ องค์ความรู้ และความเชี่ยวชาญเฉพาะเรื่องของผู้เทศ
5. อำนาจฐานคุณธรรม (Moral Authority) เกิดจากค่านิยม แนวคิด และอุดมการณ์ร่วม กันระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศ ซึ่งเป็นตัวเชื่อมและยึดเหนี่ยวพันธสัญญในการทำงานร่วมกัน
Campbell (2000) กล่าวถึงคุณลักษณะและคุณสมบัติส่วนตัวของผู้นิเทศที่มีประสิทธิผลไว้ 24 ประการคือ อารมณ์ขัน มีคุณธรรม มนุษย์นิยม น่าเชื่อถือ ซื่อสัตย์ มุ่งมั่น ยืดหยุ่นและเปิดเผย มีความสามารถ มีเครดิต มีเมตตา น่าเคารพยกย่อง เข้าใจง่าย ไว้ต่อความรู้สึก ยึดวัตถุประสงค์ สอดคล้อง มีเทคนิค มีไหวพริบ ใฝ่รู้ใฝ่เห็น ฉลาด อบอุ่น สนับสนุน อดทน ให้กำลังใจ และเข้าถึงได้ง่าย
Borders (1994) กล่าวถึงคุณลักษณะผู้นิเทศที่ดีว่า ควรเป็นผู้ที่มีความเข้าอกเข้าใจคนอื่น ฉลากหลักแหลม เปิดเผยและยืดหยุ่น เป็นบุคคลที่มีความรู้ความสามารถ มีทักษะในการนิเทศ มีความสามารถในการประเมินตนเอง และรับฟังความเห็นของผู้รับการนิเทศ ควรมีความรู้และความสามารถในการจัดการเรียนการสอนและการวัดผลประเมินผลเช่นเดียวกับที่มีต้องรู้และทำได้
สงัด อุทรานันท์ (2529 : 300-302) กล่าวถึงลักษณะของศึกษานิเทศก์ที่มีคุณภาพ [ที่ดี] ไว้ 12 ประการคือ
 1. มีความทะเยอทะยานและมุ่งผมสัมฤทธิ์สูง
 2. ริเริ่มงาน
 3. คิดอย่างรอบคอบ
 4. สื่อสารกับคนอื่นอย่างชัดเจน
 5. ทำตนเหมือนกับผู้ขายสินค้า
 6. มีจริยธรรม มีความจริงใจ และซื่อสัตย์
 7. มีความสามารถในการจัดการงาน
 8. มีความสามารถในการทำงานร่วมกับบุคคลอื่น
 9. มีความจริงใจในการต่อสู้ปัญหาและตัดสินใจอย่างถูกต้อง
 10. ไม่หยุดนิ่งและมีความสามารถในการบันดาลใจให้คนอื่นทำงาน
 11. มีความสามารถในการคาดคะเนในความสามารถแลจุดอ่อนของบุคคล
 12. เป็นคนที่มีความสมบูรณ์ในหลายๆ ด้าน
ชารี มณีศรี (1991 : 64-74) กล่าวถึงคุณสมบัติของศึกษานิเทศก์ไว้ 4 ลักษณะใหญ่คือ คุณสมบัติด้านบุคลิกลักษณะ ด้านวิชาชีพ และด้านความรู้และทักษะ และคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่ง ซึ่งพอสรุปได้ดังนี้


บุคลิกลักษณะเป็นคุณสมบัติพื้นฐานในการทำหน้าที่ศึกษานิเทศก์ เช่น ความสามารถในการสร้างศรัทธาความเชื่อมั่น การเห็นอกเห็นใจคนอื่น ความกระตือรือร้น การมองโลกในแง่ดี ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ มีอารมณ์ขัน มีสุขภาพดี มีความสามารถในการประเมินค่าการาคาสิ่งของ ความจริงใจ และเป็นพหุสูตร


ผู้ที่ทำหน้าที่เป็นศึกษานิเทศก์ควรมีความรู้ ทักษะ และความรู้สึกนึกคิดต่อวิชาชีพของตนเองในด้านต่อไปนี้คือ ความรู้พื้นฐานทั่วไปอย่างกว้างขวางหลากหลาย ความรู้เฉพาวิชาชีพ เช่นพัฒนาการเด็ก กระบวนการจัดการเรียนการสอน ความเคลื่อนไหวทางการศึกษา เป็นต้น ทักษะการสอน ความเข้าใจในบทบาทขบวานการศึกษา ความรู้เกี่ยวกับสื่อและนวัตกรรมการสอน การวัดผลประเมินผล ความก้าวหน้าทางวิชาการ วิทยาการวิจัย และใส่ใจต่อการพัฒนาตนเองอยู่เสมอ


ชารี มณีศรี เสนอความรู้ 4 และทักษะ 4 ที่ศึกษานิเทศก์ควรรู้และมีทักษะคือ ความรู้ว่าด้วยการจัดการ ความรู้ว่าด้วยพฤติกรรมของมนุษย์ ความรู้ว่าด้วยหลักสูตร และความรู้ว่าด้วยการพัฒนาองค์การ และทักษะ 4 คือ ทักษะในทางเทคนิค ทักษะในการครองคน ทักษะในการจัดการศึกษา และทักษะในการสร้างความคิด


คุณสมบัติเฉพาะตำแหน่งเป็นมาตรฐานตำแหน่งและคุณสมบัติเฉพาะในการรับศึกษานิเทศก์ระดับนั้นๆ และบทบาทหน้าที่ที่กำหนดให้ศึกษานิเทศก์ทำหน้าที่นั่นเอง
ปริญญา เฉิดจำเริญ (2559 : 56) สรุปองค์ประกอบคุณสมบัติของศึกษานิเทศก์ไว้ 3 ด้าน คือ ด้านประสบการณ์การนิเทศ บุคลิกภาพ และการสื่อสาร คุณสมบัติด้านประสบการณ์การนิเทศประกอบด้วยประสบการณ์ในการนิเทศ การตัดสินใจ กล้าคิด กล้าทำ และทักษะในการนิเทศ ส่วนคุณสมบัติด้านบุคลิกภาพประกอบด้วย ความรอบรู ความจริงใจ ปฏิภาณ ไหวพริบ อารมณ์ขัย มีคุณธรรม รูร่างหน้าตาและการแต่งกาย กริยาท่าทาง การใช้ถ้อยคำและศิลปะการพูด และคุณลักกษณะด้านการสื่อสารประกอบด้วยทักษะในการส่งสาร ทักษะในการรับสาร ทักษะการใช้ช่องทางในการสื่อสาร
มนตรี ชัยลิ้นฟ้า (2546 : 5-6) ไม่ได้เสนอเกี่ยวกับคุณลักษณะของศึกษานิเทศก์ แต่ผู้เขียนเลือกมานำเสนอไว้เพื่อเปรียบเทียบกับคุณสมบัติของศึกษานิเทศก์ แต่ให้กล่าวถึงภาพลักษณ์ของผู้บริหารสถานศึกษา ซึ่งเป็นตัวแปรหลักในการวิจัยของเขาว่าหมายถึงพฤติกรรมของผู้บริหารที่แสดงออก และเป็นที่รับรู้ของครูในสามด้าน คือ ด้านการเป็นผู้นำ ด้านคุณธรรมจริยธรรม และด้านอุปนิสัยและความประพฤติ โดยมีรายละเอียดว่า ด้านการเป็นผู้นำประกอบด้วยการแต่งกาย ท่าทาง สุขภาพ ความยุติธรรม ความเฉลียวฉลาด การมีอุดมการณ์ ความเชื่อมั่นในตนเอง ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ความเสียสละ ความรับผิดชอบ เป็นประชาธิปไตย และทันต่อเหตุการณ์ ส่วนด้านคุณธรรมจริยธรรมประกอบด้วยความสื่อสัตย์สุจริต มีศีลธรรมอันดี ปฏิบัติตนตามระเบียบกฎหมาย รักษาชื่อเสียงเกียรติยศของทางราชการ รักษาความสามัคคี และให้เกียรติคนอื่น และด้านอุปนิสัยและความประพฤติประกอบด้วยมีความประพฤติเรียบร้อย ขยันหมั่นเพียร ประหยัด ตรงต่อเวลา มีความจริงใจ ไม่ยุ่งเกี่ยวกับอบายมุข และมีความรับผิดชอบต่อสังคม
โดยสรุปแล้วองค์ประกอบของคุณลักษณะที่สำคัญของผู้นิเทศที่ดี และเป็นพื้นฐานสำคัญของการปฏิบัติหน้าที่ที่จะสะท้อนภาพลักษณ์ของการเป็นศึกษานิเทศก์นั้นประกอบด้วยภาพลักษณ์ด้านบุคลิกภาพโดยรวม ด้านความเป็นครูและนักพัฒนา ด้านความเป็นแบบมืออาชีพ และด้านความรู้ความสามารถเสริมบทบาทการนิเทศ ดังนี้
บุคลิกภาพโดยรวม เป็นภาพลักษณ์สังเกตง่ายและเป็นสิ่งแรกที่ผู้พบเห็นจะประเมินและตัดสินใจว่าศึกษานิเทศก์เป็นคนแบบไหน องค์ประกอบสำคัญคือ บุคลิกภาพทางกาย การแต่งกาย การวางตัวและการปฏิบัติตนต่อผู้อื่น เช่น ความเข้าใจผู้อื่น ยึดหยุ่นอย่างมีหลักการ เป็นประชาธิปไตย [2] มีคุณธรรมและเป็นธรรม ความคงเส้นคงวา และน่าเชื่อถือ เป็นต้น
ความเป็นมือชีพ เป็นภาพลักษณ์ที่แสดงให้เห็นว่าศึกษานิเทศก์มีมาตรฐานในการปฏิบัติหน้าที่ ใช้หลักวิชาและความเชี่ยวชาญในการดำเนินงาน มุ่งผลสัมฤทธิ์สูง ยึดเป้าหมายและความสำเร็จของงานเป็นที่ตั้ง อดทน มุมานะ สม่ำเสมอ คงเส้นคงวา ตรงไปตรงมา ไม่มีอคติ เป็นต้น
ความเป็นครูและนักพัฒนา เป็นภาพลักษณ์ที่แสดงให้เห็นว่าศึกษานิเทศก์เป็นผู้ที่มีอุดมการณ์ มีความเชื่อและศรัทธาในการเรียนรู้และพัฒนาของเพื่อนมนุษย์ด้วยวิธีการและแนวทางที่ดีที่สุด ความสามารถในการสื่อสาร ส่งเสริมสนับสนุนความสำเร็จ และชื่นชมยินดีกับความสำเร็จของเพื่อนมนุษย์ด้วยความจริงใจ เป็นต้น
ความเป็นผู้นำทางวิชาการ เป็นภาพลักษณะที่แสดงให้เห็นว่าศึกษานิเทศก์เป็นบุคคลแห่งการเรียนรู้ ใฝ่รู้ใฝ่เรียนและพัฒนาตนเองอยู่เสมอ ติดตามความเคลื่อนไหวทางวิชาการ และสถานการณ์อยู่เสมอ มีวิสัยทัศน์ ริเริ่มสร้างสรรค์ และเปิดใจรับรู้และเรียนรู้สิ่งใหม่เสมอ ประสบสานงาน และทำงานร่วมกับคนอื่นได้ เป็นแบบอย่างผู้นำทางวิชาการและเสริมสร้างผู้นำทางวิชาการกับเพื่อร่วมงาน และผู้รับการนิเทศ เป็นต้น
การครองตน [3] เป็นภาพลักษณ์ของการเป็นคนดีมีคุณธรรม จริยธรรม ทั้งในฐานะบุคคลทั่วไปและในการปฏิบัติหน้าที่ศึกษานิเทศก์ มีความชื่อสัตย์ ยุติธรรม ปฏิบัติต่อบุคคลอื่นอย่างเสมอภาพ ยึดมั่นในหลักประชาธิปไตย ไม่เอาเปรียบผู้อื่น และแสวงหาประโยชน์จากตำแหน่งหน้าที่ เป็นต้น




[1] http://youtube.com/watch?v=zjdvnGwUQ6A
[2] https://www.youtube.com/watch?v=-zpho0mpYMo
[3] http://youtube.com/watch?v=2llV2ns4TvY
|